10.3 Program Değerlendirmenin Özellikleri
P
Program değerlendirmenin anlamına ilişkin bu tartışmalar, program değerlendirmeyle ilgili açıklanması gereken bir dizi özelliklerin bulunduğunu ortaya koymaktadır. Program değerlendirmenin bu özellikleri; değer yargılarını içermesi, bazı araştırmalardan farklı olması, karar vermeyi kolaylaştırması ve eyleme yol açan bir uygulama etkinliği olması biçiminde sıralanabilir.
Program Değerlendirme Değer Yargılarını İçerir: Program değerlendirmede programın değerini ortaya koyabilmek için değer yargısına gereksinme vardır. Değer yargısı, her tür program değerlendirmenin fark edilebilecek özelliğidir. Program değerlendirme biçimlendirici ve düzey belirleyici gibi farklı roller oynayabilir. Ancak, bu rollerin değerlendirmenin sosyal kullanımları ile ilişkisi olmakla birlikte, değerlendirme sürecinin yapısı ile ilişkisi yoktur. Başka bir deyişle her tür değerlendirmede aşağı yukarı süreç aynıdır.
Program değerlendirmede programı yargılama işlemi, bulgulara dayanmak zorundadır. Yargılar, bulgulara dayanmadığında önerilen iddialar olarak kalmaktadır. Bir yargının yeterliliği, yargıya temel olan olguların yeterliliği ile belirlenir. Bu temeller arasında, insanların değerlendirici yargısıyla ilişkili bulgular, yorumlar ve inançlar yer alır. Değerlendirmenin yeterliliği konusundaki tartışmalar, programın değerine ilişkin iddiaları desteklemede kullanılan olgusal ve sezgisel temellerin yeterliliği ve ilişkisi üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Program Değerlendirmenin Bazı Araştırmalardan Farklıdır: Değerlendirme ve araştırma bir dizi ortak yöntemleri, teknikleri ve işlemleri içerir. Buna karşın, program geliştirmedeki rolleri farklıdır. Bu farklılıklar; girdinin odağı, sonuçların genellenmesi ve değer verme rolü konularındadır.
Araştırma temelde bir arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir yapma, karanlığa ışık tutma, kısaca bir aydınlanma sürecidir[1]. Kuram ile yönlendirilen böyle bir süreçte, yeni bilgi elde edilir ve olayların oluş nedenleri incelenir. Başka bir deyişle araştırmanın amacı, diğer ortamlara uygulanabilir bulguları genellemektir. Daha da ötesi, araştırmanın amacı değer yargıları empoze etmek değil, sistemli olarak ilişkileri ve yapıları açıklamaktır. Diğer yandan, program değerlendirmenin amacı, program taslağının hazırlanması, programın uygulanması, programın etkisi ve etkinliğine ilişkin kararları destekleyen yargıları elde etmektir. Program değerlendirme, değerlendirilmekte olan programın boyutlarıyla ilgili sorularla yönlendirilen uygulamalı bir etkinliktir.
Kısacası, araştırmanın köşe taşı olan genelleme, değerlendirmede her zaman temel amaç olmayabilir. Ayrıca program değerlendirmenin istenen anahtar çıktısının, programa ilişkin kararları desteklemek olduğu kabul edilirken, araştırmanın anahtar çıktısı her zaman kararları desteklemek olmayabilir.
Program Değerlendirme Karar Vermeyi Kolaylaştırır: Değerlendirme,belli bir konuya yönelik karara varmak amacıyla yapılır. Program değerlendirmenin amacı karar veren kişilere değişik alternatifler arasından seçim yapması için yararlı bilgiler sunmaktır. Karar veren kişiler arasında proje planlayıcıları ve uygulayıcılarından başkaları da yer alır. Bunlar bir programın varlığından ya da uygulamasından etkilenen kişilerdir. Bir programın değerlendirilmesinde bu kişiler, programı geliştirmek için sonuçlardan yararlanma fırsatı olanlar ya da programın oluşturulduğu ortamlarda bulunanlar ile programa kendi yanıtını onaylattırma gereksinimi duyan insanlardır. Programın destekleyenleri, planlayıcıları ve yöneticileri de genelde değerlendirme çalışmasının sessiz taraflarıdırlar. Değerlendirme raporları daha çok sessiz taraftarlara verilir. Görülüyor ki, program değerlendirmenin birçok taraftarı vardır. Bunlar, programa politik destek verilip verilmeyeceği, gruplar tarafından istenen kaynaklar için programla yarışılıp yarışılmayacağı ve programın bölümlerinin diğer ortamlara uyarlanıp uyarlanmayacağı konularında karar verirler.
Program Değerlendirme Eyleme Yol Açan Bir Uygulama Etkinliğidir: Program değerlendirme, yeni bir bilgileri ortaya çıkarmaktan çok uygulamayı geliştirmeye katkı sağlayacak bulgular ortaya koyar. Bu, eyleme yol açan bir uygulama etkinliği olarak görülür. Program değerlendirmede, değerlendirmeyle sonuçlar ortaya konulur. Bu sonuçlara dayalı olarak da eyleme yol açması beklenen öneriler sunulur. Program değerlendirmede bulgular kanıtları, kanıtlar da eyleme yol açacak önerileri belirlemeye yardımcı olur. Belirlenmiş olan önerilerin de uygulamaya yansıması ve eyleme dönüşmesi beklenir. Bu da programın geliştirilmesine katkı sağlamak anlamına gelir[2].